نام این ماه در اوستا سپنت آرمئیتی ،در پهلوی سپندارمت و در فارسی سپندارمذو اسپندارمذ و اسفندارمز .سپنت صفت است به معنی مقدس ،پس اسپندارمذ یعنی ارمئیتی مقدس. در ودا نیز آمده است و در یک موضع از ریگ ودا و گاهی نیز در اوستا این کلمه به معنای زمین استعمال شده است و در پهلوی آنرا خرد و کمال ترجمه کرده اند .سپندار مذ یکی از امشاسپندان است که مونث و دختر اهورا مزدا خوانده شده است.سپندار مذ موظف است که همواره زمین را خرم و آباد و پاک و بارور نگه دارد هر که به کشت و کار پردازد و خاکی را آباد کند خشنودی اسپندار مذ را فراهم کرده است. خشنودی و آسایش در روی زمین سپرده به دست اوست ، و نیز خود زمین . این ایزد شکیبا و برد بار است و مخصو صاً مظهر وفا و اطاعت و صلح و سازش است . ایزدهای آبان ودین وارت از همکاران و یاران او شمرده می شوند. بید مشک گل مخصوص سپندارمذ است.
شاید نام گذار ی این ماه  به معنی خرد و اندیشه دلیل بر سیر تکاملی انسان در راه کمال باشد انسان بعد از طی 12 مرحله سرانجام به مرحله کما ل و خرد خواهد رسید زیرا که هر ماه نقشی در خود سازی انسان در جهت کمال گرایی و خود سازی دارد با امید به اینکه در سال گذشته نیز قدمی نو در جهت حیاتی نو برداشته باشیم

سپندارمذ روز از اسفندماه برابر با 5 اسفند در گاهشماری ایرانی

اینک زمین را می ستاییم؛
زمینی که ما را در بر گرفته است.
ای اََهوره مَزدا !
زنان را می ستاییم.
زنانی را که از آن ِتو به شمار آیند
و از بهترین اَشَه برخوردارند، می ستاییم.

اوستا - یسنا 38 - بند 1

روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال «اسفند» یا «سپندارمذ» نام دارد. این واژه که در اوستایی «سْپِنـْـتـَه آرمَئیتی»(Spenta-Ârmaiti) می باشد و نام چهارمین امشاسپند است، از دو بخش «سپنته» یا «سپند» به مانک پاک و مقدس و «آرمئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است و معنی این دو با هم فروتنی ِپاک و مقدس است.
این واژه در پهلوی «سپندارمت»(SpandÂrmat) و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است.

امشاسپند سپندارمذ، نگهبان و ایزدبانوی زمین ِسرسبز و نشانی از باروری و زایش است. جشن «سپندارمذگان» یا «اسفندگان»، روز گرامیداشت زنان در ایران باستان بوده و این روز به نام «مردگیران» یا «مژدگیران» یا «مزدگیران»(=هدیه گرفتن از مردان) نیز در ادبیات فارسی بكار رفته است.

یکی دیگر از نام های این جشن نیز، جشن «برزگران» یا «برزیگران» است که به مناسبت نقش مهم برزگران و کشاورزان در سبز کردن زمین و باروری زمین بوده است.

به بیان ابوریحان بیرونی، «اسفندارمذ» ایزد موکل بر زمین و ایزد حامی و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درست کار بوده. به همین مناسبت این روز، عید زنان به شمار می رفت. مردم به جهت گرامیداشت، به آنان هدیه داده و بخشش می کردند. زنان نه تنها از هدایا و دهش هایی برخوردار می شدند، بلکه به نوعی در این روز فرمانروایی می کردند و مردان باید که از آنان فرمان می بردند.

گردیزی نیز در کتاب زین الاخبار خود به واژه ی «مردگیران» اینگونه اشاره کرده است که از این جهت این جشن را مردگیران می گفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مرد زندگی خود را برمی گزیدند.

هنوز نیز در برخی از گوشه های ایران زمین مانند اصفهان، پهله، ری و دیگر شهرهای ناحیه ی مرکز و غرب ایران، مراسم جشن اسفندگان همچون گذشته برگزار می شود، در این روز بانوان لباس و کفش نو می پوشند، زنانی که مهربان، پاکدامن، پرهیزگار و پارسا بوده اند و در زندگی زناشویی خود فرزندان نیک را به جامعه تحویل داده اند مورد تشویق قرار می گیرند و از مردهای خود پیش کش هایی دریافت می کنند. آن ها در این روز از کارهای همیشگی خود در خانه و زندگی معاف شده و مردان و پسران وظایف جاری زنانه را در خانه به عهده می گیرند.

aariaboom.com